مراحل چاپ کتاب از پایان نویسندگی شما آغاز می شود. زمانی که هنرمندانه متن اصلی و نهایی کتاب خود را آماده کرده اید و حالا باید برای ویراستاری، صفحه آرایی، اخذ مجوزها و طراحی جلد کتاب دست به کار شوید. تازه پس از طی شدن مراحل اخذ مجوز چاپ کتاب است که وارد فاز پایانی در چاپخانه شده و یا برای نشر الکترونیک اقدام می کنید. در این مرحله احتمالا با دغدغه های دیگری مثل انواع کاغذ برای چاپ کتاب روبرو هستید.

مراحل چاپ کتاب به زبان ساده

چاپ کتاب زنجیره فعالیت ها و اقدامات حقوقی، مدنی و فرهنگی است. از مراحل چاپ کتاب کودک گرفته تا موضوعات تخصصی در علوم مختلف باید چندین نوع مجوز را دریافت کنید. در این میان از مراحل چاپ رمان یا هر کتاب دیگری بحث های حقوقی، مالکیتی، هویتی و... نیز مطرح است. البته قرار نیست تا این بحث های پیچیده مراحل چاپ کتاب در ایران را با جزئیات بدانید. اما بهتر است تا این مسیر را به زبان ساده تشریح کنیم. 

تهیه محتوای کتاب توسط نویسنده

اولین قدم تمام و کمال بر عهده ی شما است. به عنوان نویسنده باید کتاب کاملی را برای چاپ در اختیار داشته باشید. موضوع کتاب، ژانر و یا در کل محتوای آن با توجه به صلاحدید شما تهیه می شود. شما نویسنده  کتاب خودتان هستید و قاعدتاً داستان آن و یا مسیر بیان موضوعات علمی آن و حتی چیدمان اشعار احساسی آن را با نظرات و سلیقه خودتان کامل می کنید. قلم شما اولین مراحل چاپ رمان است. در نهایت باید یک متن تایپ شده با جزئیات کامل را در اختیار ناشر قرار دهید

بررسی اثر نویسنده توسط ناشر و عقد قرارداد

در این مرحله ی مقدماتی اثر مورد نظر شما توسط متخصصین و مشاوران در انتشارات بررسی خواهد شد. تیم بررسی انتشارات اثر معرفی شده را از نظر قوانین چاپ و نشر کتاب بررسی میکند و مطمئن می شوند که مطابق با قوانین چاپ کتاب در ایران تالیف شده است. در پایان این مرحله قراردادی با نویسنده اثر تنظیم می شود تا چاپ کتاب رسما از طریق انتشارات آغاز شود. اطلاع از چند نکته کلیدی در این مرحله مفید است:

• روش ارسال اثر برای مراحل چاپ رمان، شعر، کتاب های علمی و یا تخصصی تقریبا یکسان است. نویسنده باید متن نهایی اثر را به شکل فایل ورد و یا PDF در اختیار ناشر قرار دهد.
• ممکن است نویسنده اثر خود را به شکل دست نویس در اختیار دارد. در این صورت حتی خدمات تایپ اثر توسط برخی ناشران پیش بینی شده است.
• معمولا در مرحله مقدماتی حدود ۱۰ الی ۲۰ درصد از متن ابتدایی اثر بررسی می شود.
• پیش نویس متن قرارداد در دو نسخه تنظیم می شود که یکی از آنها در اختیار شما قرار می گیرد.
• شرایط تنظیم و عقد قرارداد به شکل مجازی و از طریق ارسال فایل پیش بینی شده است.

ویراستاری کتاب و تایید آن توسط مولف

ویراستاری بخش کلیدی از مراحل چاپ کتاب است. چراکه معمولا نویسنده ها خصوصا تازه کارها از اصول و قواعد درست نویسی مطلع نیستند و یا علائم نگارشی را آنطور که مطابق استاندارد چاپ است، رعایت نمی کنند. از طرفی لازم است تا کل محتوای کتاب برای یکبار و کاملا موشکاف بررسی شده و هر نوع جمله  بندی و یا استفاده نامناسب از کلمات را اصلاح کنیم.
ویراستاری برای کم و یا زیاد کردن مطالب کتاب نیست، بلکه هنر نگارش اصولی است. ویراستارها با دقت متن کتاب را مطالعه کرده و آن را مطابق با دستور زبان تصحیح می کنند. البته ممکن است ویراستار برای رعایت استانداردهای یک متن حرفه ای، بخشی از جمله بندی کتاب را جابجا کرده، حذف کرده و یا اصلاح نماید. به هر حال لازم است تا متن بدون اشتباهات نگارشی، فنی، زبانی و یا دستوری برای چاپ آماده شود. البته در پایان این مرحله نویسنده در جریان تمام تغییرات انجام شده توسط ویراستار قرار می گیرد و با تایید او این بخش از مراحل چاپ کتاب تکمیل شود.

صفحه آرایی و آماده سازی اولیه کتاب

کتاب ها با صفحه آرایی خوب از فضای بصری جذاب برخوردار هستند و مخاطب را ترغیب می کنند که آنها را مطالعه کنند. زیرا جایگاه تبلیغی دارد و تلاش می کند تا با به کارگیری از جلوه های بصری هر اندازه جذاب تر شده و مخاطب را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد. ناشران حرفه ای برای صفحه آرایی کتاب ها از نرم افزارهای تخصصی مانند Adobe In Design استفاده می کنند. البته از نرم افزار WORD نیز می توانید برای صفحه آرایی استفاده کنید. در مرحله صفحه آرایی، متن کتاب ساختاری استاندارد پیدا می کند. در عین حال چندین صفحه مقدمه ای و یا پایان بندی به متن اصلی کتاب اضافه خواهد شد. مانند:

• صفحه اول برای ذکری از نام و یاد خدا
• صفحه دوم برای درج عنوان کتاب به همراه نام مولف
• صفحه سوم برای معرفی کامل شناسنامه کتاب و مشخصات نشر
• صفحه چهارم برای فهرست موضوعی کتاب (ممکن است در چند صفحه تنظیم شود)
• صفحات سخن نویسنده و سخن ناشر
• صفحه پیشگفتار
• متن اصلی کتاب با صفحه آرایی استاندارد 

اخذ مجوزهای لازم برای چاپ کتاب

طبق قانون تنها مجاز به چاپ کتاب هایی هستید که مجوز آن را از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنید. اما این مجوز چاپ کتاب خود به تنهایی شامل چند مرحله می شود. 
مجوزها برای تمام کتاب ها یکسان هستند. از مراحل چاپ کتاب رمان تا کتاب های کودک و یا هر نوع کتاب تخصصی، تحقیقی، تالیفی و یا تاریخی باید مسیر مجوزها را سپری کنید. اما طبق قانون نویسنده نمی تواند به تنهایی برای مراحل اخذ مجوز چاپ کتاب اقدام نماید و برای این کار باید از ناشر مجاز استفاده کند. از مراحل چاپ کتاب رمان تا تخصصی ترین کتاب ها به همه این مجوزها نیاز داریم. 

دریافت شابک

دریافت کد شابک برای انواع چاپ کتاب الزامی است. فرقی نمی کند که کتاب شما درباره چه موضوعی و در چه حوزه ای باشد. به هر حال نیاز به یک کد منحصر به فرد دارد تا به راحتی آن را در میان میلیون ها کتاب دیگر پیدا کنید. این کد منحصر به فرد ۱۰ الی ۱۳ رقمی را اصطلاحا شابک (ISBN) یا شماره استاندارد بین المللی کتاب می نامند. دقت کنید که کد شاباک هویت کتاب شما را در عرصه بین المللی منحصر به فرد می کند. 

دریافت فیپا

فیپا (FIPA) مخفف عبارت «فهرست نویسی پیش از انتشار» است. این مجوز توسط خانه کتاب ایران وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراحل چاپ کتاب صادر می شود و ماهیتی برای شناخت کتاب و اطلاع از جزئیات حقوقی آن است. برای دریافت مجوز فیپا نیز باید در سامانه Ketab.Samandehi.ir ثبت نام کنید. در این مرحله به مدارکی از قبیل تکمیل فرم درخواست فیپا، نسخه کامل کتاب در قالب PDF و مشخصات کامل نویسنده و یا مترجم به همراه مشخصات ناشر نیاز است. 

اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراحل بعد از چاپ کتاب است. این مجوز که قرار است توسط وزارت ارشاد صادر شود، به بررسی اثر چاپ شده و مطابقت آن با مستندات ارائه شده در مرحله مقدماتی مجوزها می پردازد. در واقع وزارت ارشاد قرار است هر نوع تغییر در متن و محتوای کتاب پس از اخذ مجوز شابک و فیپا تا مرحله چاپ را بررسی کند و مطمئن شود که ناشر مطابق با مجوزها برای چاپ کتاب و پایبند بودن کامل به محتوای آن اقدام کرده است. این مجوز تقریبا گلوگاه مراحل نوشتن کتاب تا چاپ است. زیرا اجازه چاپ و توزیع کتاب از طریق همین مجوز صادر می شود. البته اگر ناشر هنگام طی شدن مراحل چاپ کتاب در چاپخانه دخل و تصرفی در محتوای آن انجام ندهد، قاعدتاً مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم به راحتی دریافت می شود. این مرحله جدی است و حتی برای مراحل چاپ کتاب کودک نیز باید تکمیل شود. مجوزهایی مانند:

• اخذ مجوز پیش از چاپ طراحی جلد

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول رسیدگی به محتوای تمام منابع چاپی و قانونی در کشور است. بنابراین وظیفه دارد تا قبل از چاپ هر اثری درباره محتوای آن تصمیم گیری کند. طراحی جلد نیز بخشی از همین محتوا است. پس از آنکه محتوای اصلی کتاب مورد تائید قرار گرفت، طرح جلد نیز باید با تمام قوانین نشر ایران مطابقت داشته باشد. از این رو ناشر موظف است که طرح جلد پیشنهادی را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه کرده و منتظر مجوز چاپ طراحی جلد باشد.

• اخذ مجوز طراحی جلد کتاب

از هر طرحی نمی توانید برای جلد کتاب خودتان استفاده کنید. برای آنکه جلد کتاب ها با قوانین حقوقی و شرعی تضادی نداشته باشند، اخذ مجوز طراحی جلد از مراحل چاپ کتاب پیش بینی شده است. البته در ایران طراحی جلد به شکل مستقل نیازی به مجوزی جداگانه ندارد. اما طرح نهایی کتاب باید برای اخذ مجوز نشر به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه شود. در وزارت فرهنگ نیز طرح پیشنهادی جلد کتاب با موازین شرعی و قانونی سنجیده شده و در صورتی که از تصاویری با نمادهای ممنوعه، پوشش نامناسب یا شعارهای خلاف عرف عمومی استفاده نشده باشد، این مجوز بدون مشکل صادر می شود. پس از اخذ مجوز طراحی جلد، عملاً کار مجوزها تمام شده و می توانید مراحل چاپ کتاب در چاپخانه را آغاز کنید.

چاپ کتاب و صحافی

در قدم پایانی و جذاب مراحل نوشتن کتاب تا چاپ آن قرار دارید. مرحله چاپ فیزیکی به همراه صحافی که در نهایت به کتاب واقعی برای نمایش در انواع کتابفروشی های سراسر کشور تبدیل می شود. مراحل چاپ کتاب در چاپخانه از آماده سازی فایل چاپ آغاز می شود. در این مرحله متن مورد تایید وزارت ارشاد با مجوز نهایی را در اختیار دارند و حالا فایل چاپ را از روی فرمت استاندارد PDF آن تهیه می کنند.
صحافی مرحله پایانی است. در این مرحله صفحات چاپ شده و جلد آماده کتاب را کنار هم قرار داده و فرمت نهایی آن را تهیه می کنند. صحافی چسب گرم متداول ترین روش است که برای عموم کتاب های معمول استفاده می شود. اما برای کتاب های خاص، نفیس و یا مرجع از جلد سخت با صحافی گالینکور استفاده می کنند.

برای چاپ کتاب چه مدارکی لازم است؟

مدارک مورد نیاز برای چاپ کتاب های تالیفی، ترجمه ای و یا بازنشر متفاوت است. همچنین برای بهره مندی از خدمات ناشر خصوصی و یا دولتی به مدارک متفاوتی نیاز دارید. البته قید به تمام جزئیات خارج از حوصله این مقاله است. فهرستی از مدارک عمومی برای چاپ کتاب های تالیفی و یا ترجمه ای به قرار زیر است:

• مدارک شناسایی شامل اصل و کپی کارت ملی ناشر، نویسنده و یا مترجم
• نسخه نهایی و صحافی شده کتاب به همراه صفحه عنوان و شناسنامه
• فایل PDF کتاب
• اگر نویسنده از عنوان دکتر یا مهندس برای درج نام خود استفاده می کند، ارائه مدارک تایید کننده این عناوین الزامی است.
• برای چاپ کتاب های ترجمه شده باید فایل PDF کتاب اصلی نیز ارائه شود.
• ناشران و یا مولفان شهرستانی به معرفی نامه از اداره ارشاد استانی نیاز دارند.
• تصویر موافقت نامه نشر تنظیم شده میان نویسنده و ناشر
• ارائه موافقت نامه کپی رایت برای چاپ کتاب های ترجمه شده
• تایید وزارت علوم برای چاپ کتاب های دانشگاهی و یا تخصصی

چاپ کتاب چقدر هزینه دارد؟

هزینه چاپ افست برای هر جلد کتاب رقعی ۱۰۰ صفحه ای در حدود ۳۰ الی ۵۰ هزار تومان و برای هر جلد کتاب وزیری ۲۰۰ صفحه ای تقریبا ۵۰ الی ۸۰ هزار تومان است. برای کتاب ها با تعداد صفحات بیشتر همین نسبت ها را در نظر بگیرید. در کل هزینه نهایی چاپ یک کتاب ۱۵۰ صفحه ای با تیراژ ۱۰۰ عددی به روش افست در حدود ۵ میلیون تومان است. 

آیا برای چاپ کتاب آماده هستید؟

از شعر و رمان گرفته تا آثار علمی و تخصصی، مراحل چاپ کتاب در ایران و به ویژه در چاپ دیجیتال کتاب تهران، روندی نسبتا مشابه دارند. این مراحل شامل دریافت مجوزهایی مانند شابک، فیپا و مجوز چاپ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. البته در چاپ کتاب های ترجمه شده، برخی تفاوت های جزئی وجود دارد. با این حال، اگر با یک ناشر حرفه ای و باتجربه در زمینه مراحل چاپ کتاب همکاری کنید، به ویژه در چاپ دیجیتال کتاب تهران، این فرآیند برای نویسندگان تازه کار نیز آسان و قابل مدیریت خواهد بود.